O
Garaxe Hermético –a primeira escola galega de cómic, fundada en Pontevedra por
Kiko da Silva– vén sumarse ás homenaxes que se lle están a facer a Xaquín Marín
co gallo do seu vindeiro 80 cumpreanos co libro Gaspariño XXI. Unha homenaxe
a Xaquín Marín, que presenta unha visión actualizada das mellores tiras do
inesquecible neno do humorista de Fene, redebuxadas por alumnos da escola. O
volumen, editado pola Deputación de Pontevedra, foi presentado o 30 de xuño na
sede da Deputación coa presenza de Marín e mais de Kiko.
Gaspariño
XXI non só vén homenaxear un dos
maiores artistas plásticos galegos dos últimos 50 anos, senón tamén a rescatar
o entrañable personaxe de Marín, por sempre na memoria dos galegos aínda que o
seu autor non o volvese debuxar publicamente desde finais dos anos 80 do século
pasado. Kiko da Silva xa o recuperara na revista Retranca (2007-2011), publicando algunhas das vellas tiras.
Curiosamente, nesa revista de tan grato recordo Kiko fixo tamén unha chiscadela
a Castelao coa sección “Castelao 2009” (despois, co cambio do ano, “Castelao
2010”), na que imitaba o estilo do autor
de “Cousas da vida”.
Gaspariño constituíu todo un fito no humor gráfico
galego. Foi
reproducido en libros de texto, boletíns de toda caste, tarxetas de Nadal,
carteis, xerseis e ata nunha cerámica de Francisco Xosé Pérez Porto para
Sargadelos. Publicáronse dúas escolmas das tiras: Gaspariño (Edicións do Rueiro, 1978), e Gaspariño 2 (Xerais, 1982). En Malpica (A Coruña) houbo dous sinais
de tráfico de “precaución: escola” coa imaxe do personaxe. Ademais, os nenos
dun colexio fixeron unha escenificación das tiras e Xosé Devesa (pseudónimo de
Xosé María Monterroso Devesa) dedicoulle en 1981 un poema titulado Tema sobre Gaspariño Marín:
Gaspariño Marín,
sempre emigrando,
Gaspariño Marín,
neno revelho,
a mirares de
fronte (non de esguelho),
para este país
de homes e de gando.
Meu hominho
galego, indo co gando,
Gaspariño Marín,
neno revelho,
a mirares de
fronte este revelho,
país universal,
sempre emigrando.
Ao mirares os
homes emigrando
deste país que é
un país revelho,
meu neno de
Galiza, olhas de esguelho
aos que tratan
aos homes coma o gando
Gaspariño Marín, sempre emigrando,
Gaspariño Marín, neno revelho.
Gaspariño naceu en El Ideal Gallego o 8 de
decembro de 1974, nunha páxina titulada “As furnas do rei Cintolo”, polo que está
a piques de cumprir 50 anos, mais a súa publicación non foi doada, segundo
lembraba o propio Marín nunha entrevista que lle fixen en outubro de 2012 para
a miña tese de doutoramento, que o tivo a el como protagonista:
“Gaspariño
foi unha odisea porque non o publicaba nadie. O levaba por todas as partes e
non o quería ninguén. Levei as tiras a El
Correo Gallego e o director deixounas nun caixón, e despois de pedirllas
mil veces tiven que ir aí dicirlle que mas devolvese, porque nin as publicaba
nin daba ningunha xustificación”.
Malia nacer para
o público nos últimos días de 1974, a xénese de Gaspariño remóntase a 1971. O
personaxe experimentaría logo dúas mutacións: a primeira contra 1971-1972,
cando aínda durmía nun caixón, e a segunda e derradeira en 1974. Marín
recordaba así esas orixes na primeira das escolmas:
“Debía
ser o ano 71 (…) Metéuseme na testa que había de facerse un persoaxe de cómic
que fora galego e que tivera achegamento real aos galegos (…) Aínda que eu fora
un neno castelán falante e o meio onde vivía tampouco era gran cousa (…) e
cecáis (…) gracias a esas circunstancias, quixen que o persoaxe fora un neno
galego; parecéume con máis gancho; un neno galego dos que aínda podedes atopar
a pouco que o percuredes, nas vilas recuadas, onde non petou moi de cheo a
contaminación abafante do televexo. Un neno a quen a vida lle tiña ensinado en
pouco tempo o que a outros lles leva moitas horas de pasantías, un neno
filósofo, un neno vello que no por iso deixara de ser neno. O nome pareceume
sonoro. Había un dito que dicían os meus compañeiros na mocidade: estás máis
delgado ca Gaspariño, que lle caía a camisa polos ombros porque tiña o colo moi
grande. Seguramente era un dito local. Non había ningún neno que se chamase
Gaspariño”.
Gaspariño é un
neno aldeán, cos pés nus, pucha de home, calzóns de pícaro, tiracoios no peto
“e baixo a pucha, cerebro tamén de home cabal a cismar”, como dicía Monterroso
Devesa na segunda escolma, Gaspariño 2.
“Un neno hondamente preocupado por su tierra, por sus gentes, por todo… Como lo
es, en la realidad, su padre artístico”, segundo escribiu Clodio González Pérez
nun artigo sobre Marín en La Voz de
Galicia o 1 de outubro de 1983.
Cal foi a chave
do seu éxito? O propio humorista reflexionábao así na entrevista que lle fixen
para a miña tese:
“Seguramente
porque era un neno e non había moitos outros. Calculeino pensando que a un neno
lle ían permitir máis cousas ca un maior, e funcionou, porque dicía cousas que
en aquela época eran moi atrevidas, pero como as dicía un neno colaba, non
tiven ningún problema de censura”.
Efectivamente,
Gaspariño é un caso de cómic de nenos para adultos (Marín crearía logo, outros
dous nenos para nenos: Lixandre e Tonecho), coma os nenos de Castelao, a
Mafalda de Quino ou o Carlitos (Charlie Brown) de Schulz. “Eses nenos que petan
na nosa endurecida pel coa tenrura que todo cachorro trai consigo”, segundo
apuntaba Monterroso Devesa en Gaspariño 2.
E é que, como dicía
Pepe Barro na primeira escolma,
“Gaspariño
discutía decote das venturas e desventuras dos galegos e sabía ben o que eran
as celulosas, as nucleares, o roubo do noso aforro, o roubo dos montes e das
praias, a emigración…, e como aquil persoaxe de Castelao [en Cousas], contounos, aquela tarde, cousas
de rir que daban medo e cousas de medo que facían rir”.
Como afirma Monterroso
Devesa en Gaspariño 2,
“A eses nenos das historias e historietas que (…) pasan polo tempo sen que o tempo pase por eles é que pertence o personaxe Gaspariño, a palicar co neno vilego, abraiándoo; ou co seu viciño de rueiro, ou coa vaca ou o can de turno… E rematando sempre con ese aceno de brazos en cruz, signo dunha conclusión ou achádego co que el é o primeiro en sorprenderse.
E así é como podemos fitar ao Gaspariño sentenciando sobre os eternos problemas do home e os muitos do galego, que nen sequer é cidadán do seu país natal: a eiva suprema da explotación nacional e de clase, e os seus problemas resultantes: a emigración –tal vez o tema estrela, que é, coa súa obsesiva maleta, o leitmotiv de toda a obra mariniana–, a diglosia, a contaminación ambiental…”.
50 anos despois
de aparecer por primeira vez na prensa galega, Gaspariño segue vivo non só na
memoria dos que o leron nos anos 70 e 80, senón tamén –e isto é un conto
triste, como diría Castelao– na realidade galega, que non mudou tanto. Unha vitalidade e unha vixencia que se pon de manifestto na reinterpretación do personaxe que veñen de facer os rapaces do Garaxe Hermético e que, xaora, se debe tamén a que Marín, como todos os grandes, só sabe debuxar
historias intemporais, permanentes, eternas.
---
Adaptado da miña tese de doutoramento Xaquín Marín.
Innovación e tradición no humor gráfico galego (Universidade de Vigo, 2015)
 |
| Unha tira de 1971, tres anos antes de que se publicara por primeira vez. |
 |
| Primeira tira de Gaspariño publicada (El Ideal Gallego, 8-12-1974) |
 |
| Unha tira clásica de Gaspariño en El Ideal Gallego. |
Ningún comentario:
Publicar un comentario